Jelitówka, nazywana również grypą żołądkową, grypą jelitową lub infekcją przewodu pokarmowego, to nagłe zakażenie wywołane najczęściej przez wirusy, takie jak rotawirusy i norowirusy. Atakują one przewód pokarmowy i osłabiają jego funkcjonowanie, prowadząc do biegunki, wymiotów, nudności, skurczowego bólu brzucha oraz zaburzeń wchłaniania wody i elektrolitów. Objawy te wynikają z uszkodzenia błony śluzowej jelit oraz zaburzenia perystaltyki jelit, przez co pokarm nie jest odpowiednio trawiony, a organizm traci duże ilości płynów. Przebieg grypy jelitowej jest zwykle gwałtowny, ale stosunkowo krótki — większość przypadków ustępuje w ciągu 1–3 dni. Kluczowe jest jednak natychmiastowe reagowanie na ryzyko odwodnienia oraz stosowanie lekkostrawnej diety, która nie będzie dodatkowo obciążać układu pokarmowego. Z perspektywy dietetyki właściwe postępowanie żywieniowe znacząco wpływa zarówno na czas trwania infekcji, jak i tempo powrotu do zdrowia.

Najważniejsze: jak najszybciej zapobiegać odwodnieniu

Odwodnienie jest najpoważniejszym powikłaniem, jakie może wystąpić podczas jelitówki, ponieważ biegunka i wymioty prowadzą do szybkiej utraty płynów oraz elektrolitów, takich jak sód, potas czy chlorki. Nawet niewielki niedobór może powodować osłabienie, przyspieszone tętno, senność, zawroty głowy oraz problemy z koncentracją. W skrajnych przypadkach dochodzi do zaburzeń pracy serca i krążenia. Dlatego od pierwszej chwili choroby należy regularnie nawadniać organizm, pijąc małymi łykami co kilka minut. Nagłe wypicie dużej ilości płynów naraz może wywołać kolejne wymioty i pogorszyć stan chorego. W szczególności dzieci, kobiety w ciąży, osoby starsze i chorujące przewlekle są narażone na szybkie odwodnienie i wymagają stałej kontroli ilości przyjmowanych płynów.

Domowe i gotowe płyny nawadniające

W trakcie jelitówki samo picie wody nie wystarcza, ponieważ nie uzupełnia ona elektrolitów wypłukiwanych w biegunce i wymiotach. Najlepsze działanie mają płyny z odpowiednio zbilansowaną ilością glukozy i soli mineralnych, które szybciej wchłaniają się w jelitach. Dostępne są zarówno gotowe preparaty ORS, jak i domowe rozwiązania, które można przygotować w sytuacji, gdy apteka jest niedostępna.

• Doustne płyny nawadniające ORS – dostępne w aptekach, mają idealnie dobrane proporcje soli i glukozy, dzięki czemu najszybciej przywracają równowagę wodno-elektrolitową. Są zalecane przez WHO jako pierwsza linia leczenia odwodnienia.
• Woda niegazowana – powinna być pita powoli, w temperaturze pokojowej. Jest pomocna, ale nie zastąpi pełnowartościowych elektrolitów.
• Napary ziołowe (rumianek, mięta) – łagodzą podrażnienie przewodu pokarmowego, uspokajają skurcze i mogą zmniejszać nudności, jednak nie uzupełniają elektrolitów.
• Domowy napój elektrolitowy – przygotowany z 1 litra przegotowanej wody, 6 łyżeczek cukru, 0,5 łyżeczki soli oraz dodatku soku pomarańczowego lub rozgniecionego banana. Dostarcza podstawowych minerałów i jest dobrym rozwiązaniem awaryjnym.

Wszystkie płyny należy pić często, małymi łykami, aby uniknąć podrażnienia żołądka.

Dieta w ostrej fazie – co można jeść już od pierwszych godzin?

W pierwszej, najostrzejszej fazie jelitówki, kiedy objawy są najbardziej nasilone, dieta powinna być maksymalnie lekkostrawna i dostosowana do aktualnej tolerancji przewodu pokarmowego. Nierzadko chorzy nie odczuwają głodu — nie należy wtedy zmuszać się do jedzenia, bo najważniejsze jest nawodnienie. Gdy apetyt zacznie powracać, pierwsze posiłki muszą być bardzo delikatne, pozbawione tłuszczu, przypraw i błonnika nierozpuszczalnego. Sprawdzą się potrawy gotowane w wodzie, mocno rozdrobnione lub przecierane. Odpowiednie produkty nie powinny nasilać biegunki ani obciążać układu pokarmowego, który w tym czasie jest wyjątkowo wrażliwy.

Produkty zdecydowanie zalecane (ryż, banany, jabłka, marchew, sucharki)

W jelitówce szczególnie polecane są produkty łagodne, lekkostrawne, które nie podrażniają jelit i pomagają ustabilizować konsystencję stolca. Klasyczna dieta BRAT (banany, ryż, mus jabłkowy, suchary) oraz jej rozszerzone wersje są dobrze przebadane i często stosowane przy zakażeniach pokarmowych.

• Ryż – najlepiej długo gotowany, rozgotowany i podawany bez tłuszczu; działa ściągająco i stabilizuje stolce.
• Banan – dostarcza potasu, który tracony jest podczas biegunki i wymiotów; jest łagodny, łatwo przyswajalny i nie obciąża układu pokarmowego.
• Jabłka gotowane lub mus jabłkowy – zawierają pektyny, czyli rozpuszczalny błonnik regulujący pracę jelit i łagodzący objawy biegunki.
• Marchew gotowana – działa osłonowo, nawilża śluzówkę jelit, dostarcza witamin i wspiera regenerację przewodu pokarmowego.
• Sucharki oraz jasne pieczywo – są lekkostrawnym źródłem energii, szczególnie dobrze tolerowanym przy braku apetytu.
• Kleiki ryżowe lub kukurydziane – idealne przy nasilonych wymiotach, ponieważ są delikatne i nie podrażniają żołądka.
• Lekkie zupy – odtłuszczony rosół, zupa marchewkowa, buliony warzywne przyjmowane w małych porcjach.

Czego absolutnie NIE jeść i NIE pić przy jelitówce?

Podczas jelitówki należy bezwzględnie unikać produktów, które nasilają perystaltykę jelit, zwiększają fermentację w jelitach, powodują wzdęcia lub drażnią błonę śluzową przewodu pokarmowego. Takie pokarmy mogą wydłużać czas trwania infekcji, nasilać ból brzucha oraz utrudniać powrót do zdrowia.

• Smażone i tłuste potrawy, w tym fast foody i potrawy panierowane, które bardzo obciążają układ pokarmowy.
• Produkty mleczne pełnotłuste – mogą nasilać biegunkę ze względu na czasową nietolerancję laktozy.
• Warzywa wzdymające – kapusta, cebula, fasola, groch, które wywołują gazy i bóle brzucha.
• Surowe owoce i warzywa inne niż banan, zawierające błonnik nierozpuszczalny nasilający biegunkę.
• Słodycze, czekolada, ciasta i inne produkty wysokocukrowe, które zwiększają fermentację jelitową.
• Kawa, alkohol oraz napoje gazowane, szczególnie słodzone, drażniące śluzówkę jelit i nasilające odwodnienie.
• Ostre przyprawy, octy, pikantne sosy — pobudzają nadmiernie przewód pokarmowy.

Dieta w fazie zdrowienia + sprawdzone probiotyki

W miarę ustępowania objawów jelitówka przechodzi w fazę zdrowienia, w której można stopniowo rozszerzać dietę o kolejne, nadal lekkostrawne produkty. Trzeba jednak robić to powoli, aby nie wywołać nawrotu biegunki lub bólu brzucha. W tej fazie warto wprowadzić probiotyki, takie jak Lactobacillus rhamnosus GG, Saccharomyces boulardii czy Lactobacillus reuteri, które wspierają odbudowę flory jelitowej i skracają czas trwania infekcji pokarmowej.

• Gotowane ziemniaki, puree bez masła.
• Chude mięso gotowane – indyk, kurczak, królik.
• Kasza manna, jaglana, drobna kasza kukurydziana.
• Makaron pszenny ugotowany al dente.
• Zupy lekkie – krupnik, jarzynowa, rosół odtłuszczony.
• Jogurt naturalny lub kefir, jeśli są dobrze tolerowane i nie nasilają objawów.
• Probiotyki w formie kapsułek lub saszetek.

Jelitówka u dzieci, niemowląt, kobiet w ciąży i seniorów – specjalne zasady

Dzieci i niemowlęta są szczególnie narażone na odwodnienie, dlatego w przypadku najmłodszych najważniejsze jest podawanie ORS i kontynuowanie karmienia piersią na żądanie. Kobiety w ciąży powinny zwracać uwagę na częstotliwość oddawania moczu, pojawienie się gorączki oraz wszelkie oznaki odwodnienia, które mogą zagrażać zdrowiu płodu. Seniorzy natomiast często nie odczuwają pragnienia, dlatego należy regularnie zachęcać ich do picia płynów i monitorować ich stan, zwłaszcza w przypadku dezorientacji czy nagłego osłabienia. Infekcja przewodu pokarmowego w tych grupach może przebiegać ciężej i wymaga większej ostrożności.

Przykładowy jadłospis na 5 dni (dla dorosłego)

Dzień 1:
Śniadanie: kleik ryżowy.
Obiad: gotowana marchew.
Podwieczorek: mus jabłkowy.
Kolacja: sucharki i słaba herbata.

Dzień 2:
Śniadanie: ryż z bananem.
Obiad: odtłuszczony rosół.
Podwieczorek: gotowane jabłko.
Kolacja: jasne pieczywo.

Dzień 3:
Śniadanie: gotowane ziemniaki.
Obiad: zupa marchewkowa.
Podwieczorek: ryż z kurczakiem.
Kolacja: galaretka bez cukru.

Dzień 4:
Śniadanie: makaron z indykiem.
Obiad: krupnik.
Podwieczorek: pieczone jabłko.
Kolacja: jogurt naturalny.

Dzień 5:
Śniadanie: kasza manna.
Obiad: delikatny gulasz z indyka bez smażenia.
Podwieczorek: banan.
Kolacja: pieczywo z pastą z gotowanego kurczaka.

Kiedy natychmiast do lekarza?

Natychmiastowej pomocy lekarskiej wymagają sytuacje, w których pojawiają się oznaki silnego odwodnienia, takie jak brak oddawania moczu, suchość w ustach, osłabienie, zawroty głowy czy dezorientacja. Równie niepokojące jest pojawienie się krwi w stolcu, intensywnego bólu brzucha trwającego wiele godzin, wysokiej gorączki, ciągłych wymiotów uniemożliwiających picie płynów lub biegunki trwającej dłużej niż trzy dni. Pomocy wymaga także każda osoba szczególnie narażona na powikłania — niemowlę, kobieta w ciąży, senior lub osoba przewlekle chora.